کد مطلب:235261 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:278
توس و سناباد
توس كلمه ای است كه با از بین رفتن شهر مزبور به دست لشكریان مغول وجود خارجی خود را از دست داده است هر جا فعلا ذكری از این كلمه می شود به اعتبار سابق، شهرستانی است كه فعلا مشهد نامیده می شود و قبل از تاخت و تاز مغول شهرستان توس خوانده می شد و نوغان یكی از توابع آن به شمار می رفت.
شهر قدیم توس در قرن چهارم میلادی خراب گردیده است؛ از دیوار با روی آن، قسمتهایی باقی مانده است كه فعلا اثر مهم آن، آرامگاه فردوسی یعنی شهر قدیمی توس است كه تا مشهد پنج فرسخ (30 كیلومتر) فاصله دارد.
بنابراین معلوم می شود كه عظمت شهر مشهد بعد از مغول آغاز می شود و از آن تاریخ به بعد، به صورت شهر درآمده و تا امروز به طور روزافزون توسعه یافته است.
از آنجا به توس و سناباد به خانه ی قحطبه ی طائی - داخل قبه ای كه هارون در آن دفن شده بود - وارد شد و با دست مبارك یك قسمت از زمین را خط كشید و فرمود: این، مكان دفن من است.
سیجعل الله هذا المكان مختلف شیعتی و اهل محبتی، و الله ما یزرونی منهم زائر و لا یسلم علی منهم مسلم، الا وجب له غفران الله و رحمته بشفاعتنا اهل البیت.
خداوند، بزودی این مكان را محل رفت و آمد شیعیان و دوستان من خواهد گردانید به خدا سوگند هر كه مرا زیارت كند و به من سلام دهد، مشمول مغفرت و رحمت پروردگار خواهد شد به واسطه ی شفاعت ما اهل بیت.
پس از آن چند ركعت نماز خواند و دعاهایی نمود و سجده ای طولانی كرد
[ صفحه 29]
پانصد مرتبه در آن سجده، ذكر گفت سپس از آنجا خارج شد. [1] .
اعتمادالسلطنه درباره ی برج و باروی شهر با عظمت توس فصلی مفصل نگاشته است. دیوار اطراف خندق شهر - كه باروی شهر نامیده می شده - 106 برج داشته است و دروازه، در مدخل شهر همین بارو است كه خیام در رباعی خود آورده:
مرغی دیدم نشسته بر باره ی توس
در پیش نهاده كله ی كیكاووس
با كله همی گفت: كه افسوس افسوس!
كو بانگ جرسها و چه شد ناله ی كوس؟
توس قدیم را توس بن نوذر بنا كرده و آن دو شهر نزدیك به هم، به نام طابران و نوغان بوده كه هزار دهكده داشته است.
خانه ی حمید بن قحطبه در توس یك میل مربع است و قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام و قبر هارون الرشید در باغی از باغهای حمید بن قحطبه است. [2] .
فاصله ی بین سناباد و نوغان، بسیار كم بود؛ به طوری كه در كشف الغمه نقل می كند، زنی كه بامداد از سناباد برای خدمتكاری زوار، به حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام می آمد شامگاه كه درب حرم بسته می شد به سناباد برمی گشت. [3] .
علی بن موسی الرضا علیه السلام در سفر به خراسان از راه سناباد به مرو وارد شد، سناباد باغی ییلاقی بود كه بزرگترین و آبادترین و با وسیله ترین باغ مسكونی آن همان باغی بود كه قصر اسكندر یا قبه ی هارونی در آن قرار داشت.
حمید بن قحطبه استاندار توس، در این باغ ییلاقی، سكونت داشت؛ و بنا به رسم و سنن عادی اجتماعات، از هر مسافر رسمی و محبوب، در بهترین جاهای مسكونی و عمارات خوب هر ده و قصبه، پذیرایی می شد؛ تا به سر منزل
[ صفحه 30]
مقصود برسد.
این سنت درباره ی حضرت رضا علیه السلام هم اجرا شد. امام علیه السلام با مهمانداران و همراهان و مسافران قافله ی مدینه در عبور از توس به مرو و سناباد، در كاخ ییلاقی حمید پذیرایی شدند. [4] .
در سناباد حضرت رضا علیه السلام، لباس خود را كه حرز یا قرآن دستنویس خود را در جیبش، بود برای شستن، به خادم داد. خادم آن را نزد حمید آورد؛ حمید عاشق و خواستار آن حرز گردید؛ خواست آن را از امام علیه السلام بخرد، امام فرمود: به قیمت همین باغ.
باغ دارای چند عمارت بود. یكی قبه هارونی كه محل قبر بود و دیگری ساختمان آسایشگاه حمید كه محل پذیرایی آن حضرت بود.
حمید، قرآن را در مقابل باغ هدیه نمود. امام، همان شب پس از معامله، دستور داد درختان باغ را قطع كنند و بدین وسیله تصرف مالكانه نمود.
حمید صبح زود بعد پشیمان شد. حضرت رضا علیه السلام فرمود: اگر باغ به حال اولیه است از آن تو باشد.
وقتی كه حمید به باغ رفت، دید، درختان قطع شده اند؛ بدین جهت آنجا قطعگاه نامیده شد.
امام علیه السلام فرمود: این باغ را به شرط اینكه فقط محل پذیرایی زوار من باشد به تو برمی گردانم.
حمید پذیرفت؛ امام علیه السلام آن حرز یا قرآن را به حمید بخشید و باغ را هم با
[ صفحه 31]
همان شرط بدو برگردانید و دو روز بعد از سناباد به طرف مرو حركت كرد. [5] .
شهر قدیم توس در قرن چهارم میلادی خراب گردیده است؛ از دیوار با روی آن، قسمتهایی باقی مانده است كه فعلا اثر مهم آن، آرامگاه فردوسی یعنی شهر قدیمی توس است كه تا مشهد پنج فرسخ (30 كیلومتر) فاصله دارد.
بنابراین معلوم می شود كه عظمت شهر مشهد بعد از مغول آغاز می شود و از آن تاریخ به بعد، به صورت شهر درآمده و تا امروز به طور روزافزون توسعه یافته است.
از آنجا به توس و سناباد به خانه ی قحطبه ی طائی - داخل قبه ای كه هارون در آن دفن شده بود - وارد شد و با دست مبارك یك قسمت از زمین را خط كشید و فرمود: این، مكان دفن من است.
سیجعل الله هذا المكان مختلف شیعتی و اهل محبتی، و الله ما یزرونی منهم زائر و لا یسلم علی منهم مسلم، الا وجب له غفران الله و رحمته بشفاعتنا اهل البیت.
خداوند، بزودی این مكان را محل رفت و آمد شیعیان و دوستان من خواهد گردانید به خدا سوگند هر كه مرا زیارت كند و به من سلام دهد، مشمول مغفرت و رحمت پروردگار خواهد شد به واسطه ی شفاعت ما اهل بیت.
پس از آن چند ركعت نماز خواند و دعاهایی نمود و سجده ای طولانی كرد
[ صفحه 29]
پانصد مرتبه در آن سجده، ذكر گفت سپس از آنجا خارج شد. [1] .
اعتمادالسلطنه درباره ی برج و باروی شهر با عظمت توس فصلی مفصل نگاشته است. دیوار اطراف خندق شهر - كه باروی شهر نامیده می شده - 106 برج داشته است و دروازه، در مدخل شهر همین بارو است كه خیام در رباعی خود آورده:
مرغی دیدم نشسته بر باره ی توس
در پیش نهاده كله ی كیكاووس
با كله همی گفت: كه افسوس افسوس!
كو بانگ جرسها و چه شد ناله ی كوس؟
توس قدیم را توس بن نوذر بنا كرده و آن دو شهر نزدیك به هم، به نام طابران و نوغان بوده كه هزار دهكده داشته است.
خانه ی حمید بن قحطبه در توس یك میل مربع است و قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام و قبر هارون الرشید در باغی از باغهای حمید بن قحطبه است. [2] .
فاصله ی بین سناباد و نوغان، بسیار كم بود؛ به طوری كه در كشف الغمه نقل می كند، زنی كه بامداد از سناباد برای خدمتكاری زوار، به حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام می آمد شامگاه كه درب حرم بسته می شد به سناباد برمی گشت. [3] .
علی بن موسی الرضا علیه السلام در سفر به خراسان از راه سناباد به مرو وارد شد، سناباد باغی ییلاقی بود كه بزرگترین و آبادترین و با وسیله ترین باغ مسكونی آن همان باغی بود كه قصر اسكندر یا قبه ی هارونی در آن قرار داشت.
حمید بن قحطبه استاندار توس، در این باغ ییلاقی، سكونت داشت؛ و بنا به رسم و سنن عادی اجتماعات، از هر مسافر رسمی و محبوب، در بهترین جاهای مسكونی و عمارات خوب هر ده و قصبه، پذیرایی می شد؛ تا به سر منزل
[ صفحه 30]
مقصود برسد.
این سنت درباره ی حضرت رضا علیه السلام هم اجرا شد. امام علیه السلام با مهمانداران و همراهان و مسافران قافله ی مدینه در عبور از توس به مرو و سناباد، در كاخ ییلاقی حمید پذیرایی شدند. [4] .
در سناباد حضرت رضا علیه السلام، لباس خود را كه حرز یا قرآن دستنویس خود را در جیبش، بود برای شستن، به خادم داد. خادم آن را نزد حمید آورد؛ حمید عاشق و خواستار آن حرز گردید؛ خواست آن را از امام علیه السلام بخرد، امام فرمود: به قیمت همین باغ.
باغ دارای چند عمارت بود. یكی قبه هارونی كه محل قبر بود و دیگری ساختمان آسایشگاه حمید كه محل پذیرایی آن حضرت بود.
حمید، قرآن را در مقابل باغ هدیه نمود. امام، همان شب پس از معامله، دستور داد درختان باغ را قطع كنند و بدین وسیله تصرف مالكانه نمود.
حمید صبح زود بعد پشیمان شد. حضرت رضا علیه السلام فرمود: اگر باغ به حال اولیه است از آن تو باشد.
وقتی كه حمید به باغ رفت، دید، درختان قطع شده اند؛ بدین جهت آنجا قطعگاه نامیده شد.
امام علیه السلام فرمود: این باغ را به شرط اینكه فقط محل پذیرایی زوار من باشد به تو برمی گردانم.
حمید پذیرفت؛ امام علیه السلام آن حرز یا قرآن را به حمید بخشید و باغ را هم با
[ صفحه 31]
همان شرط بدو برگردانید و دو روز بعد از سناباد به طرف مرو حركت كرد. [5] .
[1] جزء 49 بحارالانوار، ص 125.
[2] اقتباس از ص 186، ج 1، مطلع الشمس.
[3] ص 325 بحارالانوار، ج 48.
[4] نزول حضرت رضا عليه السلام در اين باغ اولا اجباري بود ثانيا جهت خريد باغ براي زوار خود.
[5] نقل از زندگي حضرت رضا عليه السلام به قلم عمادزاده.